डॉ. राजन भोसले

एम.डी.

• ‘हार्ट टु हार्ट कौन्सिलिंग सेंटर’ या अभिनव केंद्राची स्थापना.
• समुपदेशन, तपासण्या व उपचार यात सतत कार्यरत.
• ‘कौन्सिल ऑफ सेक्स एज्युकेशन अॅण्ड पेरेन्टहुड इंटरनॅशनल’ या आंतरराष्ट्रीय संघटनेचे, तसेच फॅमिली प्लानिंग असोसिएशन’ आणि ‘सेंटर सेक्शुअल एज्युकेशन, कौन्सिलिंग, रिसर्च, ट्रेनिंग अँड थेरपी’ या मान्यवर संस्थांचे सभासद.
• आंतरराष्ट्रीय कीर्तीच्या New Woman या इंग्रजी मासिकमध्ये लैंगिक समस्यांची उत्तरे देणारा ‘Intimacy Issues’ या स्तंभाचे नियमित लेखक.
• मानसशास्त्र, समुपदेशन, पुष्पौषधी, ध्यानचिकित्सा, सोनोग्राफी यांवर व्यासंग.

साधारण चार वर्षांपूर्वीची गोष्ट. माझ्या एका स्नेह्यांचा मुलगा पुण्याला बोर्डींग स्कूलमध्ये शिकतोय. त्या स्नेह्यांच्या आग्रहास्तव मी त्या शाळेला भेट दिली. ज्या वेळी मी शाळेत गेलो, तेव्हा तिथे महत्त्वाच्या विषयावर मीटिंग चालली होती. पालक शिक्षक त्या मीटिंगला आले होते. झालं होतं काय की, शाळेच्या लक्षात आलं की नववीतल्या काही मुलांमध्ये अचानक विध्वंसक प्रवृत्ती वाढलीय. ते शाळेतल्या सामानाची मोडतोड करतात. लाइटचे स्वीचेस खराब केले होते. लहान मुलांना त्रास द्यायला सुरुवात केली होती. असा बदल दिसून आला, तेव्हा सुरुवातीला समजावून सांगण्यात आलं. पण फारसा फरक काही दिसला नाही. पुढे त्यांना शिक्षा करण्यात आल्या. साम – दाम – दंड – भेद सर्व उपाय केले गेले. पण तरीही फरक पडला नाही. गंमत म्हणजे ही मुलं त्या शाळेत पाचवीपर्यंत शिकत होती. पाचवी ते आठवी ही मुलं सोज्ज्वळ होती. आठवीत गेल्यानंतर या मुलांत ही प्रवृत्ती वाढली. त्यामुळे सगळे चक्रावून गेले होते. त्यांनी मला विचारलं. तेव्हा मी त्यांना सांगितलं, तुम्ही आठवी, नववी, दहावीच्या मुलांसाठी लैंगिक शिक्षणाचे वर्ग घ्या. त्यांना प्रश्न पडला. मुलांचं वागणं आणि लैंगिक शिक्षण याचा संबंध काय? त्यानंतर १० ते १५ मिनिटांत मी त्यांना समजावून सांगितलं. त्यांना पटलं. अर्थात लैंगिक शिक्षण देणार कोण? म्हणून त्यांनी ती जबाबदारी माझ्यावर टाकली.

मी दोन दिवस शिबिरं घेतली. मुलांच्या वागणुकीत फरक पडला. पुढे त्यांच्या विज्ञान शिक्षकाने माझ्याकडून नोट्स घेतल्या. पुढे ते शिक्षक शिबिरं घ्यायला लागले. मी त्यांना जे समजावून सांगितलं, ते इथे सांगतो.

या वेळी मुलं १३ – १४ वर्षांची होतात, त्या वेळी त्यांच्यात होणारे बदल हे शारिरीक स्वरूपाचे असतात आणि मानसिक स्वरूपाचेही असतात. शारीरिक स्वरूपातले बदल म्हणजे मुलांमध्ये काखेत, जांघेत केस येतात. दाढीमिशा येतात. त्यांचा आवाज फुटायला लागतो. चेहऱ्यावर मुरमं येतात. हे बदल एक वर्षात होतात. हे झालं शारीरिक पातळीवर. पण मानसिक पातळीवरही खूप बदल होतात. त्यांच्या मनात लैंगिक भावना जागरूक होतात. त्यांना लैंगिक स्वप्नं पडू लागतात. स्त्रीकडे बघण्याचा त्यांचा दृष्टिकोन बदलतो.

शारीरिक बदलाची त्यांची तयारीच असते. लहानपणापासून त्यांनी बाबांना पाहिलेलं असतं. त्यांना जशा दाढीमिश्या आहेत, तशा आपल्यालाही आहेत. यासाठी
ते आतुरलेलेच असतात. पण मानसिक बदल होतात, ते योग्य की अयोग्य हे त्यांना कळत नाही. आपल्या मनात येणारे विचार हे आपल्याच मनात येतात की इतरांच्याही मनात येतात, याची चर्चा ते कोणाजवळ करणार? पालकही काही बोलत नाहीत आणि शिक्षकही काही बोलत नाहीत. अनेकदा अशा प्रकारचे विचार त्यांना जवळच्या व्यक्तींबाबतही येतात. स्वत:ची मावशी, मित्राची आई, शाळेतल्या बाई यांच्याविषयी असे विचार आले की त्यांच्या मनात आत्मघृणा निर्माण होते. आपण काही तरी वाईट आहोत, आपण विकृत आहोत असं त्यांना वाटायला लागतं. बालमानसशास्त्रानुसार ८० टक्के मुलांच्या मनात आपल्या आईविषयी हे विचार येतात. असं का होतं?

आई ही प्रत्येक मुलाच्या जीवनात आलेली पहिली स्त्री असते. तिने त्यांच्या सर्व गरजा पूर्ण केलेल्या असतात. तेव्हा सर्व गरजा पूर्ण करणारी स्त्री, असं त्यांच्या मनात तिच्याबद्दल चित्र असतं. आता वयाच्या १३ व्या – १४ व्या वर्षी त्यांच्या मनात ही गरज निर्माण होते आणि त्यांच्यासमोर आईच येते. आईविषयी आपल्या मनात असे विचार येतात म्हटल्यावर त्यांच्या मनात आत्मघृणा निर्माण होते. ज्या व्यक्तीला स्वत :बद्दल घृणा निर्माण झाली, ती दुसयावर प्रेम कसं करणार? ज्या व्यक्तीला स्वत:विषयी आदर नाही, ती दुरायांचा आदर कशी करणार? आणि म्हणून मुलांमध्ये विध्वंसक प्रवृत्ती निर्माण होते.

मी माझा अनुभव तुम्हाला सांगतो. माझा मुलगाही १० वीत आहे. मी स्वतः लैंगिकतज्ज्ञ असल्यामुळे मुलाला सर्व माहिती दिली होती. तो असतो बोर्डींग स्कूलमध्ये. एकदा ८ वीत असताना, तो आमच्याबरोबर राहायला आला. सकाळी खोलीतून तो बाहेर आला तो उदासवाणा. थोडा उशिराच उठला. मला वाटलं त्याला ताप असेल म्हणून मी त्याला हात लावायला गेलो. तर त्याने तो झिडकारला. हा प्रकार माझ्यासाठी नवीन होता. मला वाटलं रात्री त्याच्या आईशी त्याचे मतभेद झाले असतील म्हणून तो रागावलाय. पण तसंही नव्हतं.

दुसऱ्या दिवशीही तो असंच वागत होता. रात्री मी माझ्या बायकोला सांगितल ‘तुझं डोकं दुखतंय म्हणून तू झोप. मी त्याच्याशी बोलतो.’ मी त्याच्या खोलीत
गेलो. त्याच्या शेजारी बसलो. काय झालं म्हणून विचारलं. अगोदर तो टाळाटाळ करू लागला. नंतर माझ्या लक्षात आलं तो रडतोय. मी त्याला रडू दिलं. मग त्याने माझ्याकडून वचन घेतलं. मम्मीला सांगणार नाही म्हणून. तो म्हणाला, ‘काल मला मम्मीबद्दल वाईट स्वप्न पडलं.’ हे सांगताना, तो माझ्या चेहयाकडे पाहत होता. मी निर्विकार होतो. मी त्याला म्हटलं, ‘त्यात काय, एवढीशी गोष्ट होय. हे ८० टक्के मुलांच्या बाबतीत घडतं.’ त्यानंतर बालमानसशास्त्राच्या पुस्तकातले काही उतारे मी त्याला वाचायला दिले. त्याची आईही मानसशास्त्राची प्राध्यापिका आहे. तिच्यासमोर त्याच्या परवानगीने आम्ही चर्चा केली. तीही हसतखेळत. तेव्हा कुठे तो नॉर्मल झाला.

पण या प्रसंगातून सर्व मुलं जातात, तेव्हा त्यांचे आई-वडील एवढे प्रशिक्षित नसतात. मग आपण वाईट आहोत असं त्यांना वाटू लागतं. त्यांचं अभ्यासातल लक्ष उडतं. आपल्या मित्रांशी ते मैत्री ठेवू शकत नाहीत. मग मुलं विध्वंसक होतात.

मुलं आणि पालक यांचं नातं धाकाचं नसावं. ते मित्रत्वाचं असावं. तरच पालक मुलाजवळ याविषयी मोकळेपणाने बोलू शकतील. अर्थात, बयाचदा ते शक्य नसतं. तेव्हा ही जबाबदारी शिक्षण संस्थांनी उचलावी. लैंगिक शिक्षण
हा विषय शाळेत असावा.

दुसरी महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे या वयात सर्व मुलं हस्तमैथुन करतात. ते खूप नैसर्गिक होत. पण मुलांना कळत नाही, आपण करतो ते योग्य की अयोग्य? याला काय म्हणतात हेही त्यांना माहीत नसतं. यामुळे आपल्या शरीराला अपाय होईल का, अशा प्रकारचा संभ्रम त्याच्या मनात असतो आणि या विषयावर त्यांना कुणी सांगितलं नाही, तर त्यांच्यात आत्मग्लानी येते.

एका बाजूने लैंगिकता त्यांना अभिव्यक्तीसाठी आतून धक्के देत असते. त्याबद्दल काही माहीत नसतं. हस्तमैथुनाबद्दल पालकांतही गैरसमज आहे. हस्तमैथुन नैसर्गिक प्रक्रिया आहे. जगातले सर्वच पुरुष कधी ना कधी हे करतातच. यामुळे शरीराला काहीही अपाय होत नाही. विज्ञानाने ते सिद्ध केलंय. अपाय तर बाजूलाच राहिला. पण शारीरिक, मानसिक आणि लैंगिक वाढीसाठी ते उपयोगी आहे असं आज सिद्ध झालंय. साधारण १३ व्या वर्षी मुलांत लैंगिकता येते आणि आपण लग्न करतो ते २४ – २५ व्या वर्षी. लैंगिक भावना तर उचंबळून येतात. बाकीचे पर्याय हानीकारक. म्हणजे वेश्यागमन, समलिंगी संबंध किंवा बलात्कार करणं. त्यामुळे हस्तमैथुन निरुपयोगी. इथे मला प्रेशर कुकरची आठवण येते. प्रेशर कुकरमध्ये वाफ दाटली की शिटी वाजून ती बाहेर येते. शिटी ही प्रेशरकुकरची मित्र आहे. ही शिटी आपण सिलबंद केली, तर प्रेशर कुकरची काय अवस्था होईल ? तीच अवस्था मुलांची होत असते. कारण लैंगिक पूर्तीसाठी त्यांच्याकडे दुसरा मार्ग नसतो. त्यामुळे त्यांच्या भावनांचा निचरा होण्यासाठी हे योग्यच आहे.

याबाबतीत मुलांना काही गोष्टी शिकवाव्या. हस्तमैथुन एकांतात करावं. स्वतःचं स्वतः करावं. नाही तर अभ्यासाला एकत्र आलेले दोन मित्र एकमेकांचं हस्तमैथुन करून त्यांच्यात समलिंगी संबंध निर्माण होऊ शकतात. स्वच्छतेची काळजी घ्यावी. याविषयी कुणाशी चर्चा करू नये. हस्तमैथुनानंतर मुलाचं अभ्यासात लक्ष लागेल.