कलासंस्कार

एखाद्या गोष्टीतील सौंदर्य बघता आले आणि ते कसे बघायचं हे शालेय जीवनातच शिकविले तरच मुलांना प्रत्येक गोष्टीतील सत्य आणि सौंदर्य दिसेल आणि त्यांच्याकडून सुंदर निर्मिती होईल. परदेशात रसग्रहण हा विषय शालेय शिक्षणाचा भाग आहे, आपल्याकडे देखील हा भाग क्रमिक अभ्यासक्रमात आहे. मुलांची ती शक्ती जागृत व्हायला हवी ह्यासाठी शाळेचे विशेष प्रयत्न सुरु असतात. कला क्षेत्रात यशस्वी झालेले अनेक माजी विद्यार्थी शाळेत येऊन वेगवेगळ्या कलांचं रसग्रहण कसे करावे हे शिकवितात.

विद्यार्थ्यांना नेहरू सेंटर, जहांगीर कला दालन, काळा घोडा महोत्सव इत्यादी ठिकाणी नेले जाते आणि त्यांच्या कलाविषयक जाणीवा विस्तारल्या जाव्यात असा प्रयत्न केला जातो.

बालमोहन ही सध्याच्या काळातील तरी महाराष्ट्रातील एकमेव शाळा असेल जी आवर्जून मराठी विश्वकोशाच्या खंडांच्या प्रकाशन सोहळ्याचे यजमानपद स्वीकारते. शाळेत मान्यवर लेखकांच्या पुस्तकांचे प्रकाशन सोहळे होत असतात. बालचित्रपट महोत्सव भरवले जातात.

कलेच्या वेगवेगळ्या प्रांतांची ओळख मुलांना करून द्यावी आणि प्रत्येकाने स्वत:च्या स्वभावाप्रमाणे आवडीचा प्रांत निवडावा ही भावना या सर्व उपक्रमांमागे असते. लेखन, चित्रपट, नाटक, नृत्य अशा अनेक कलेच्या क्षेत्रातले आजचे बरेचसे आघाडीचे कलाकार हे बालमोहनचे माजी विद्यार्थी आहेत. यावरून बालमोहनचा हा प्रयत्न यशस्वी झाल्याची पावती मिळते.

मातीकाम (Pottery)

भारतीय उपखंडातील पॉटरी म्हणजे कुंभारकामांचा इतिहास प्राचीन आहे आणि तो भारतीय कलेतील सर्वात मूर्त आणि प्रतिष्ठित घटकांपैकी एक आहे. लाहुरदेवाच्या सुरुवातीच्या वसाहतींमध्ये आणि नंतर सिंधू संस्कृतीत मातीची भांडी आढळून आली आहेत. लहानपणी हाताच्या बोटांना योग्य व्यायाम मिळणे गरजेचे आहे. मातीकामात हे सहजपणे शक्य होतं. प्रयोगशीलता, सृजनशीलता आदी गुणांचा विकास मातीकामामुळे बालमोहनच्या विद्यार्थ्यांमध्ये होतो. त्यासाठी त्यांना दिवाळीत पणत्या, विविध आकाराची मातीची भांडी बनविण्यासाठी छंदवर्गांचे आयोजन केले जाते. कुंभाराच्या चाकावर विविध आकाराची भांडी ह्या छोट्या हातांनी तयार होतात.

 

नाटय-प्रशिक्षण

भारतीय मराठी कला जगतातील अनेक नामवंत कलाकार हे बालमोहन परिवारातील असून बालमोहन शाळेचे माजी विद्यार्थी नाटय तथा सिनेमासृष्टीत नावारूपास आलेले पहायला मिळतात. ज्याचे बाळकडू त्यांना शालेय जीवनात दिले जाते. नवोदित कलाकारांना नाट्य, वाचन, संवाद, लेखन, संगीत या कला आत्मसात करण्याचे धडे नाट्यप्रशिक्षण वर्गात लहान वयापासूनच दिले जातात. शालेय जीवनापासूनच या प्रशिक्षण वर्गामुळे आवाजातील चढउतार आणि अभिनयासह संवाद साधणे, कुठल्याही गोष्टीचे एकाग्रतेने निरीक्षण करणे आणि विश्लेषणात्मक विचाराची शक्ती मुलांमध्ये लहान वयापासूनच निर्माण होते. आपले विचार आणि मते मांडण्यासाठी व्यासपीठ मिळते. शालेय जीवनापासूनच या प्रशिक्षणामुळे व्यक्तिमत्व विकासासाठी याचा मोठा उपयोग होतो.

 

गायन

गायनाला सर्वश्रेष्ठ ललितकला म्हटले जाते. संगीताला मानाचे स्थान देणारे पं. विष्णू दिगंबर पलूस्कर यांनी गांधर्व विद्यालयाची स्थापना करून जनसामान्यात प्रसार व प्रचार केला. गांधर्व विद्यालयाच्या अभ्यासक्रमात विविध राग व आलाप शिकविले जातात. त्यानुसार परीक्षा घेतल्या जातात. गायनाच्या कुठल्याही प्रकारास शास्त्रीय बैठक असल्यास ते अधिक श्रवणीय होते. आजही ही कला गुरूमुखातून शिकली व शिकविली जाते. त्यामुळे गुरूंबद्दल आदर निर्माण होतो. विद्यार्थ्यांस गायनातून आनंद मिळून तणावमुक्त वातावरणात त्यांनी शिक्षण घ्यावे हाच आमचा प्रयत्न असतो. शाळेतील अनेक विद्यार्थी गांधर्व विद्यालयाच्या परीक्षेस प्रविष्ठ होतात.

 

तबला

प्राचीन भारतीय संगीत तसेच पाश्चिमात्य संगीतामध्ये तबला हे अत्यंत महत्वाचे तालवाद्य आहे. तबला वाजविताना हाताच्या पंजांचा तसेच बोटांचा वापर वैविध्यपूर्ण ध्वनी निर्माण करण्यासाठी केला जातो. तबला वाजविताना तालमेल, एकाग्रता, लयबद्धता, सतत प्रगती करण्याची ओढ आणि संस्कृतीचा ठेवा जपण्याची जाणीव मुलांमध्ये रूजते. तबला वाजविणे म्हणजे वाद्य कलेचा विकास करून त्यात निपुणता मिळविणे आहे. उत्तम तबलावादक होण्यासाठी मेहनतीची नितांत गरज असते आणि बालमोहनचे विद्यार्थी ती आनंदाने करतात.

कथ्थक

आठ प्रमुख पाश्यात्य भारतीय नृत्यांपैकी एक महत्वाचा नृत्यप्रकार म्हणजे कथ्थक. कथा या संस्कृत शब्दांतून बनलेला शब्द कथ्थक म्हणजे कथा सांगणारा. हा नृत्यप्रकार उत्तर भारतीय कथाकारांनी नावारूपाला आणला. गावांगावांमध्ये पौराणिक आणि धार्मिक कथा, नृत्य आणि हावभावांद्वारे दाखविण्यात येई. मानसिक शांतता आणि समाधानासाठी नृत्याचा फायदा खूप होतो. शास्त्रीय नृत्यातून हळुवार व्यायाम होतो . नृत्य ही सादरीकरणाची कला आहे. त्यामुळे चेहऱ्याच्या स्नायूंना त्याचां फायदा होतो, एकाग्रताही वाढते. बालमोहनमध्ये कथ्थक गांधर्व विद्यालयाच्या अभ्यासक्रमानुसार शिकविले जाते.

चित्रकला

चित्रकलेच्या माध्यमातून मुलांना हसतखेळत आपली कल्पकता दर्शविता येते. चित्र काढताना मुले खुल्या मनाने, रंगाच्या माध्यमातून नाविन्यपूर्ण विचार मांडत असतात. या गुणांचा उपयोग अभ्यास करताना, विविध प्रकारच्या चित्रआलेखाच्या माध्यमातून कठीण विषय समजून घेण्यासाठी होतो. नानाविध रंगाच्या सोबतीने तणाव तर कमी होतोच, पण भावी आयुष्यातील व्यावसायिक जीवनाचा पाया रचला जातो. आम्हाला असा विश्वास आहे, की मुलांमध्ये आत्मविश्वास, चित्रकलेसारख्या कल्पक कृतीद्वारे मेंदूचा विकास, एकाग्रता आणि एखादी गोष्ट शांतपणे पार पाडण्याची चिकाटी यांसारखे गुण रुजतात. कला, विज्ञान, गणित (भूमिती) यांसारख्या विषयांशी निगडीत व्यावसायिक क्षेत्रात शासकीय रेखाकला परीक्षांच्या श्रेणींना (Elementary & intermediate drawing grade examinations) अनन्यसाधारण महत्व आहे. आम्ही या परीक्षांसाठी विद्यार्थ्यांना मार्गदर्शन करतो.

वारली चित्रकला (चित्रशैली)

वारली चित्रकला ही महाराष्ट्रातील कोकण विभागातील वारली या आदिवासी जमातीची वैशिष्ट्यपूर्ण चित्रशैली आहे. डहाणू आणि पालघर जिल्ह्यातील परिसरात राहणाऱ्या वारली जन जातींची ही चित्रे जगप्रसिद्ध आहेत. महाराष्ट्र राज्यातील लोकसंस्कृतीचे एक वैशिष्ट्य म्हणून या कलाप्रकाराकडे पाहिले जाते. म्हणूनच विद्यार्थ्यांना ह्या निसर्गस्नेही जीवनपद्धतीतून निर्माण झालेल्या चित्रशैलीची ओळख व्हावी यासाठी बालमोहनमध्ये ‘वारली चित्रकले’चे छंदवर्ग घेतले जातात.