२१ जुलै २०१० रोजी मी ८०व्या वर्षांत पदार्पण केले आणि जीवनातला महत्त्वाचा टप्पा ओलांडला. त्या दिवशी मला प्रथम आई-दादांची तीव्रतेने आठवण झाली. गेल्या ८० वर्षांच्या कालावधीत मला आई व दादांनी कसे घडवले, मला चांगले वळण लावण्यासाठी कोणकोणते प्रयत्न केले, माझ्यापुढे आलेल्या विविध प्रसंगांना तोंड देण्यासाठी मला उत्तेजन कसे दिले- हे सर्व आठवले आणि माझे डोळे पाणावले.
जो काही मी घडलो आहे, तो आई आणि दादांच्या आशीर्वादाने! माझ्या जीवनात अनेक संधी आल्या. काही माझ्या प्रयत्नांमुळे आणि काही योगायोगाने.

आई व दादा माझे पहिले गुरू! ह्या दोघांनी माझ्यावर वेळोवेळी जे संस्कार प्रात्यक्षिकरुपाने केले आहेत, त्यामुळेच मी माझ्या जीवनात काहीतरी करू शकलो आहे.
नवीन वर्षाच्या पहिल्या दिवशी मी आणि माझी पत्नी सौ. मालन नेहमीप्रमाणे सकाळी ६ वाजण्याच्या सुमारास उठलो. आम्ही दोघांनी बिनसाखरेचा चहा चवीने घेतला. त्या चहाची लज्जत काही निराळीच होती. चहा घेता घेता आमच्या गप्पाही झाल्या. लग्नापूर्वीच्या आणि लग्नानंतरच्या जीवनातील अनेक प्रसंग मला आठवत होते. मालन म्हणाली, “तुम्ही तुमच्या जीवनात विविध प्रकारचे अनुभव मिळवले आहेत. ते तुम्हाला जसे आठवतील तसे लिहून काढावेत असे मला वाटते.” मालनच्या या वाक्यात मी साठवणीतल्या आठवणी लिहाव्यात असा आग्रहही होता आणि त्या लिहून झाल्याच पाहिजेत असा विनम्रपणाचा हट्टही होता. मी तिला सांगितले, की माझ्याही मनात तसेच आहे. ती आनंदली आणि घरातील आपल्या कामाला गेली.

मीसुद्धा नेहमीप्रमाणे योगासने करायला गेलो. स्नान आटोपल्यावर मी आराम खुर्चीत आराम करत असताना माझ्या जीवनातले काही प्रसंग आठवले. अगदी बालपणापासून आजतागायत. त्यातील काही प्रसंगांनी मला आनंदित केले; उल्हासित केले; तर काही प्रसंगांनी मला नाराज केले, दुःखित केले. त्यामुळे मनावर थोडाफार क्षणिक तणाव निर्माण झाला. काही आव्हानात्मक प्रसंगही मला आठवले आणि त्यांना मी तोंड कसे दिले हेही आठवले. काही प्रसंग मला संस्कारक्षम करणारे होते, तर काही माझे गैरसमज दूर करणारे होते. काही प्रसंगांमुळे माझ्या मनात चीड निर्माण झाली होती, तर काही प्रसंग मला भयभीत करणारे होते. काही प्रसंगांच्या आठवणीने मनात आत्मविश्वासाची भावना निर्माण केली, तर काही, आम्ही तुमच्यामागे आहोत, बिनधास्त पुढे जा असे ध्वनित करणारेही प्रसंग आठवले. हे प्रसंग जसेच्या तसे माझ्या नजरेसमोरून जात होते. हळूहळू मी त्या पूर्वीच्या वातावरणात गेलो आणि तेव्हाचे प्रसंग मी पुन्हा अनुभवले. त्या प्रसंगांमध्ये मी मला पुन्हा पुन्हा पाहत होतो आणि आनंदाच्या डोहात मनमुराद डुंबत होतो. त्या दिवशीची सकाळ माझी मजेत गेली. ह्या आठवणी जर मी लिहिल्या, माझ्या भावनांना शब्दरूप दिले, तर माझे बरे-वाईट विविध प्रकारचे पैलू मला कळून येतील आणि मी कसा होतो व कसा घडत आलो आहे ह्याचा आलेख माझ्या मनातील अविष्कारातून मला समजून येईल, मला माझा शोध घेता येईल. तसेच माझ्या कुटुंबातील नवीन पिढीलाही (मुले, सुना, जावई आणि नातवंडे यांनाही) माझ्या जीवनप्रवासाची आणि व्यक्तिमत्त्वाची ओळख होईल, हाही उद्देश माझ्या मनात होता. गेली ५६ वर्षे शिक्षणकार्य करीत असतानाच्या कालावधीत माझ्या अगदी जवळ आलेले, मला भावलेले माझे विद्यार्थीमित्र, शिक्षक सहकारी, शिक्षणप्रेमी समाज, शिक्षणसंस्था, समाजसेवा करणाऱ्या सेवाभावी संस्था हे सर्व, स्वत: साधनरूप राहून ‘शिक्षणसेवा आणि बालसेवा’ करण्याच्या माझ्या इच्छेला कसा आकार देत आल्या आहेत यासंबंधीच्या आठवणी नक्की माझ्या पुढील जीवनात मला स्फूर्ती देतील असा विश्वास आहे.

मी एक दिवस विचार केला आणि आठवणीतील प्रसंग जसे आठवतील तसे लिहायला सुरुवात केली.

मी जसजसा लिहित गेलो, तसतशा आठवणी माझ्या मनात एकापाठोपाठ एक वेगाने येऊ लागल्या. आणखी लिहित गेलो.

जीवनातील अनेक प्रसंग लिहिताना मी पुष्कळदा भावनाप्रधान झालो आहे. पण त्यातून मी अगदी आगळा-वेगळा आनंद घेतला आहे.

या लेखनातील भाषा मला विविध प्रसंगांनी आणि भावनांनी दिली आहे. त्यामुळे भाषेची मी विशेष कदर केलेली नाही. म्हणून भाषा सहजपणे, नैसर्गिक रीत्या कागदावर आलेली आहे.

मी एक शिक्षक, स्वाभिमानी शिक्षक. शिक्षकी पेशात मी आवडीने शिरलो. मी मनापासून विद्यार्थ्यांना शिकवले आणि शिकवता शिकवता मी शिकत राहिलो. शिकण्याची सवय मला लागली आणि त्यातून माझा स्वभाव बनला. आयुष्यभर मी विद्यार्थी म्हणून जगलो आणि म्हणूनच मी प्रभावीपणे माझ्या विद्यार्थ्यांना शिकवू शकलो, याचा मला अभिमान आहे.

मी दादांच्या सहवासात वाढलो. त्यामुळे मला बालमन जाणून घेण्याची सवय लागली. मी शिक्षणशास्त्र आणि अध्यापनकला अवगत केली. शिक्षणामध्ये येऊ पाहणारे नवनवीन प्रवाह मला विचारप्रवर्तक करीत राहिले. म्हणूनच विज्ञान आणि माहिती तंत्रज्ञानातील वेगाने होणाऱ्या प्रगतीमुळे निर्माण झालेल्या आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी विद्यार्थ्यांना सक्षम करणे ही शिक्षकाची नवी भूमिका मी स्वीकारली. माझ्यामध्ये विद्यार्थीनिष्ठा आपोआपच रुजली.

दादांनी माझ्यापुढे उत्कृष्ठातील उत्कृष्ठ ठेवून मला माझ्या वृत्ती-मनोवृत्तीप्रमाणे घडू दिले. त्यामुळे मी शिक्षणसेवा आणि बालसेवा यांचे व्रत घेतले. म्हणूनच मी, दादांनी निर्माण केलेल्या ‘बालमोहन’मध्ये इतका रमलो की ते ‘विद्यामंदिर’च माझे जीवन बनले. त्या विकासतीर्थातील बालकांची जीवने फुलवत राहायची आणि त्यांना फुलवता फुलवता स्वत: फुलत राहायचे. खरोखरच, शिक्षकी पेशाने माझ्या व्यक्तिमत्त्वाला विविध पैलू पाडले आहेत.

माझ्यावर अनेकांनी प्रेम केले. माझ्या शिक्षकमित्रांनी मला आपले म्हटले आणि हा आपलेपणा वाढताच राहिला. माझ्या आशा-आकांक्षांना मान देणारे शासन मला मिळाले. मला उत्तेजन देणारा समाज मला लाभला. तसेच माझ्याकडून आपल्या व्यक्तिमत्त्वाचा विकास घडवून घेणारी मला मुले भेटली. त्यामुळे मी त्यांच्यावर माझ्या आवडीप्रमाणे, कुवतीप्रमाणे आणि बुद्धिप्रमाणे, मला सुचतील तसे अनेक शैक्षणिक प्रयोग केले. त्यामधून मुले सुसंस्कारित झाली. माझी धडपड सुफलित झाली याचे मला खूप समाधान आहे.

मी विद्वानांच्या जगात वावरलो आणि पुस्तकांच्या जगात विकसलो. वाचन, चिंतन, मनन आणि लेखन हा माझा विरंगुळा झाला आणि म्हणून या वयात माझा वेळ आनंदात जात आहे.

माझ्या जीवनात अनेक शिक्षणप्रेमी व्यक्ती येऊन गेल्या आहेत. त्यांच्याशी गप्पा करताना मला नवीन शिक्षणविषयक कल्पना सुचल्या आहेत आणि त्या मी शाळेत उत्साहाने कार्यान्वित केल्या आहेत.

माझ्या आयुष्यात मी यशाचे पुष्कळ चढ-उतार अनुभवले आहेत. मला जसे मान-मरातब लाभले, तसे ऊन-पाऊस, वादळ-वारे ह्यांचाही अनुभव घेतला आहे. माझ्या आणि शाळेच्या संकटकाळी धावून येणाऱ्या माणसांना मी कधीच विसरू शकणार नाही.
सध्या, या वयात मी, माझी सहधर्मचारिणी, सौ. मालन, मुले, सुना, जावई आणि माझी गोड नातवंडे ह्यांच्या सहवासात एका नवीन आनंदाचा अनुभव घेत आहे. त्यांच्याशी गप्पा मारण्यात, जुन्या आठवणींना उजाळा देण्यात, त्यांचे आधुनिक विचार आणि कल्पना ऐकण्यात मला खूप समाधान मिळत आहे. मी कृतार्थ आहे.

माझे लेखन अक्षरजुळणीसाठी सुवाच्च हस्ताक्षरात व्यवस्थित लिहून पाठवणारे श्री. मारुती चव्हाण आणि श्री. शांताराम धाडवे यांची मदत झाली नसती, तर पुस्तक प्रकाशितच झाले नसते. तसेच माझ्या आठवणींच्या संग्रहाच्या प्रकाशनाची जबाबदारी ‘ग्रंथाली’ प्रकाशनाने घेतली, त्याबद्दल ‘ग्रंथाली’ चळवळीचे संस्थापक-सदस्य श्री. दिनकर गांगल व विश्वस्तप्रमुख श्री. सुदेश हिंगलासपूरकर व ‘ग्रंथाली’चे संपादक श्री. अरुण जोशी ह्यांचे आभार मानावे तेवढे थोडेच होतील. या सर्वांशी मी कृतज्ञ आहे.

शेवटी माझ्या मनातल्या इच्छेला मूर्त स्वरुप देऊन माझे कार्य यशस्वी करण्याची शक्ती देणारी माझी श्रद्धादेवता ‘श्री शांतादुर्गा देवी’ हिचा वरदहस्त नक्कीच माझ्या पाठीमागे आहे. मी तिच्यापुढे नतमस्तक होतो.

डॉ. मो.शि. रेगे