१९४७ साली मी मॅट्रिक झालो. रिझल्ट जूनच्या सुरुवातीलाच लागला. आदल्या दिवशी मी पास होईन की नाही या विचाराने माझे मन अस्वस्थ झाले होते; पण माझ्या हातात काही नव्हते. मी देवाला सांगत होतो, की मी पास झालो पाहिजे. नाही तर दादांना काय वाटेल? माझे मित्र माझ्याकडे कोणत्या दृष्टिकोनातून पाहतील? ज्या शाळेने व शिक्षकांनी मला शिकवले त्यांना काय वाटेल? मी दादांच्या अवतीभवती घुटमळत होतो. दुसऱ्या दिवशी सकाळी मी लवकर उठलो. आंघोळ केली आणि दादांजवळ गेलो. त्या काळात मॅट्रिकचा रिझल्ट सीट नंबरसह वर्तमानपत्रातून येत असे. दादांनी परीक्षेत मी पास झाल्याचे सांगितले आणि जवळ घेतले, “बापू, तू पहिल्या खेपेला मॅट्रिक व्हावं ही माझी इच्छा आज तू पूर्ण केलीस. तुला माझे आशीर्वाद आहेत.” प्रथम माझा विश्वासच बसेना; पण वर्तमानपत्रातला माझा सीट नंबर दादांनी मला दाखवला. मला खूप आनंद झाला. मी प्रथम देवाला नमस्कार केला, नंतर मी दादांना आणि आईला नमस्कार केला. दादांनी पेढे आणायला सांगितले.

नंतर मी शाळेच्या नवीन इमारतीकडे मित्रांबरोबर जायला निघालो. वाटेत आमच्या ओळखीच्या एका माणसाने मला congratulations दिले. मला काय बोलावे ते कळेना. मी लगेच त्यांना No mention म्हटले आणि पुढे गेलो! नंतर मला माझी, गडबडीत चूक झाल्याचे लक्षात येऊन हसू आले. मला मॅट्रिकच्या परीक्षेने मोठे केले होते, म्हणून congratulations स्वीकारण्याचा हा प्रसंग मला महत्वाचा वाटला.

आमचे कॉलेज २० जूनला सुरू व्हायचे होते. मी आर्ट्सला प्रवेश घेणार होतो. हिंदू कॉलनीमधील राम नारायण रुइया कॉलेज प्रसिद्ध होते. मी प्रवेश घेतला. आम्ही शाळेत शॉर्ट्स घालून जायचो, पण कॉलेजमध्ये जायचे तर निराळे कपडे घालावे लागणार. मी ठरवले की शर्ट आणि लेंगा घालून कॉलेजमध्ये जायचे. दादा मला कॉलेजमध्ये सोडायला आले होते. नोटीस बोर्डावर माझे नाव वाचले आणि तळमजल्यावरील एका हॉलमध्ये, जेथे माझा वर्ग होता, तेथे गेलो. “तुझं कॉलेज संपलं की तू व्यवस्थित येशील ना?” दादांनी विचारले. “दादा, मी माझ्या मित्रांबरोबर घरी येईन. तुम्ही मुळीच काळजी करू नका,’ असे मी दादांना सांगून वर्गात गेलो.

त्यानंतर मी कोपऱ्यावरील त्या मोठ्या वर्गात अगदी पुढच्या बाकावर बसलो. माझ्या शेजारी एक मुलगा बसला होता. तो बुशशर्ट व पॅण्ट घालून आला होता. माझ्या कपड्यांकडे पाहून मला कसेतरी वाटले. “मी राजा कारळे,” असे त्याने आपले नाव सांगितले.आमची हळूहळू चांगली ओळख झाली.थोड्या वेळाने मधुकर साळवी नावाच्या मुलाशी ओळख झाली. प्रोफेसर वर्गात आले. त्यांनी इंग्लिशमधून स्वतःची व कॉलेजची माहिती सांगितली. कॉलेजमध्ये अभ्यास कसा करायचा असतो ह्यासंबंधी ते बोलले. लेक्चर्स काळजीपूर्वक ऐकून त्यांच्या नोट्स वहीत घेण्याची तुम्हाला सवय लागली पाहिजे असे त्यांनी आम्हाला सांगितले. आमच्या वर्गात सुमारे १०० मुले होती. त्यातील मुलींची संख्या अर्धी होती. त्या दिवशी तीन तास झाले आणि कॉलेज सुटले.

मी घरी जाताना कॉलेजचा परिसर पाहिला. कॉलेजच्या बाजूला मोठे मैदान होते. तेथे क्रिकेट, फूटबॉल, इत्यादी खेळ खेळले जात. पोदार कॉलेज आमच्या कॉलेजला लागूनच होते. या दोन कॉलेजांच्या मधल्या जागेत बॅडमिंटन कोर्ट होते. कॉलेजच्या समोर दोन्ही बाजूंना इराण्याची हॉटेले होती. पाठीमागच्या बाजूला ‘मणी’चे एक उपाहारगृह होते. अजूनही मणीचे हॉटेल उपाहारासाठी प्रसिद्ध आहे. हळूहळू कॉलेजची व परिसराची ओळख मला आपोआप झाली.

मी मराठी माध्यमाचा विद्यार्थी. कॉलेजमधील शिकणे आणि शिकवणे इंग्रजीतून असल्यामुळे इंग्रजीतून ऐकणे, बोलणे, वाचणे आणि लिहिणे ह्या गोष्टींचा मला जाणीवपूर्वक प्रयत्न करणे आवश्यक होते. कोणतीही गोष्ट प्राध्यापकांना विचारायची म्हणजे प्रथम मनातल्या मनात इंग्रजी वाक्यरचना तयार करून नंतर प्राध्यापकांशी बोलायचे असे मी ठरवून टाकले होते. इंग्रजी बोलायला शिकण्याचा ध्यासच लागला होता. काही वेळा मी मित्रांचीही मदत घेत असे. माझे काही मित्र इंग्रजीतून अस्खलितपणे बोलायचे. मीही तसा प्रयत्न करायचो. इंग्रजीतून बोलणाऱ्या मित्रांशी मी दोस्ती करण्याचे ठरवले आणि हळूहळू मला इंग्रजीतून व्यक्त करायच्या शिष्टाचाराच्या पद्धती समजू लागल्या. तसेच सलग वाक्ये बोलण्याचा मी प्रयत्न करू लागलो. हळूहळू इंग्रजीतून मला सफाईदारपणे बोलता येऊ लागले आणि माझा न्यूनगंड कमी व्हायला लागला.

माझी खरी पंचाईत झाली ती वर्गामध्ये व्याख्यात्यांची व्याख्याने ऐकताना, ती लिहून घेताना. व्याख्यान ऐकताऐकता व्याख्यानाची टिपणे करायची म्हणजे माथी तारांबळ उडायची. मला कसरतच करावी लागे. कॉलेजच्या पहिल्या दिवशी जी पहिल्या बाकावर बसलो होतो. प्रथम एकदोन मिनिटे व्याख्यान ऐकले. नंतर वाटले, ऐकताऐकता लिहून घ्यावे. तसाही प्रयत्न झाला. व्याख्यान ऐकताऐकता लिहून घेण्याची माझी गती आणि व्याख्यात्यांची बोलण्याची गती यात बराच फरक पडू लागला. काही मुद्दे निसटून जाऊ लागले. मी विचार केला आणि ठरवले, की पाच मिनिटे फक्त व्याख्यान ऐकायचे. त्यातील महत्त्वाच्या मुद्यांचे फक्त टिपण करायचे. टिपण मी प्रथम मराठीतून करीत असे. त्यानंतर लिहिलेले पुढे परी वाचून व्याख्यानाचा सारांश इंग्रजीतून वहीत लिहिण्याचा जाणीवपूर्वक प्रयत्न करीत असे. या पद्धतीची मी सवय केली. व्याख्यानाच्या नोट्स वर्गात लगेच घेणे मला हळूहळू जमायला लागले. अर्थात दोन महिन्यांनंतर व्याख्यानाचा सारांश, व्याख्यान चालू असतानादेखील मला लिहिता येऊ लागला.