मी उपअधीक्षक झालो, त्यावेळी तर काही शिक्षकांनी मला वेळापत्रक कसे करावे, वर्गात जाण्यापूर्वी अध्यापनाचे पूर्वनियोजन कसे करावे, विद्यार्थ्यांच्या प्रगतीच्या बाबतीत कच्चे मूल आणि हुशार मूल कसे ओळखावे, मुलांचे निरीक्षण करून त्यांचा स्वभावविशेष कसा जाणून घ्यायचा, विविध उपक्रमांचे नियोजन करताना कोणत्या गोष्टी लक्षात ठेवणे आवश्यक आहे, इत्यादी बाबतीत चर्चा करून शिक्षकांनी मला घडवले आहे. त्यामुळे माझे सहकारी माझे मित्र बनायला वेळ लागला नाही.

मी मुख्याध्यापक झालो, तेव्हा काहीतरी विशेष अधिकार मला प्राप्त झाले आहेत असे माझ्या मनात चुकूनही कधी आले नाही. मला मुख्याध्यापकाची खुर्ची जरी मिळाली होती, तरी मी प्रथम शिक्षक आहे ह्याचा मी कधी विसर पडू दिला नाही. मुलांमध्ये मिसळणे, शिक्षकांशी संपर्क साधणे, आणि वाचन व चिंतन करून माझ्या ज्ञानात भर घालीत राहणे, इत्यादी गोष्टी करण्याचा मला छंद लागला होता असे म्हटले तरी चालेल. अधिकार असताना तो अधिकार मी कधीच वापरला नाही.एखादा नवीन उपक्रम मला सुचला, तर मी मोकळ्या मनाने शिक्षकांच्या खोलीत जाऊन शिक्षकांशी प्रथम चर्चा करीत असे, त्यातील त्रुटी लक्षात घेत असे आणि त्यानंतर त्या उपक्रमाची अंमलबजावणी करीत असे.

शिक्षकसहकारी माझे मित्र कसे आणि केव्हा बनले हे मला समजलेच नाही. याला कारण माझे त्यांच्याशी मोकळेपणी आणि अनौपचारिकपणे वागणे असावे असे मला वाटते. पण त्याचे मूळ जर कशात असेल तर ते त्यांच्याशी माझी पहिली ओळख होई त्याच्यामध्ये सामावलेले आहे.

नेमणुकीच्या वेळी मी त्यांचे आदराने स्वागत करीत असे. त्यांच्या मनातली मुलाखतीच्या वेळची भीती निरनिराळ्या प्रकारे त्यांच्याशी गप्पा करून घालवीत असे. त्यांना मी प्रथम बोलू देत असे. त्यामुळे त्यांचा अनुभव, त्यांचे वाचन, त्यांचे छंद, त्यांची घरची परिस्थिती यासंबंधी मला माहिती मिळत असे. नंतर मी त्यांना शाळेची अंतर्बाह्य माहिती देत असे. शाळेच्या प्रथा आणि परंपरा यांची ओळख करून देत असे.

प्राथमिक सुसंवाद झाल्यावर मी त्यांना शाळा दाखवण्याच्या निमित्ताने अनौपचारिकरीत्या विचारांची देव-घेव करीत असे आणि शिक्षक पसंत पडला, की त्याला लगेच त्याची नेमणूक झाल्याचे सांगत असे. त्यामुळे त्या शिक्षकाला माझ्याविषयी आपुलकी निर्माण होण्यास मदत झाली.

शिक्षकाची नेमणूक झाल्यानंतर अध्यापनाची पूर्वतयारी, ती करण्याची आवश्यकता, वर्गातील आपल्या बोलण्याचा प्रभाव, इत्यादी अनेक गोष्टींची चर्चा करण्याची माझी पद्धत होती. तसेच नवीन शिक्षकाचा पाठ पहिले काही महिने पाहू नये, असे त्याच्या वरिष्ठांना सांगण्याची माझी पद्धत असे. शिक्षकाने वर्गात मोकळेपणी शिकवावे, शिकवताना निर्माण करावयाचे वातावरण त्याला आपल्या कल्पनेने करण्याची संधी द्यावी आणि त्याने शिकवण्यातला आनंद घ्यावा अशी माझी इच्छा असे.
शिक्षकाच्या अडीअडचणी लक्षात घेऊन त्याच्या त्रुटी, त्याचा मान राखून सांगितल्या की तो समाधानी राहतो. शिक्षकाने चाकोरीबाहेर जाऊन मुलांचे अध्यापन केले असेल अगर एखादा उत्तम प्रकल्प तयार केला असेल, तर त्याचे शिक्षकसभेत कौतुक केल्याशिवाय मी राहत नसे.

मी शिक्षकांना पुष्कळदा त्यांच्याकडे माणुसकीच्या दृष्टीकोनातून पाहून माझ्या स्वभावाप्रमाणे मदत केली आहे. काही वेळा त्यांच्या घरच्या अडचणी सोडवण्यासाठी त्यांच्या कौटुंबिक आपत्तीच्या वेळी धावून गेलेलो आहे. ह्या गोष्टी मी माझ्या स्वभावानुसार, नैसर्गिक प्रवृत्तीनुसार करत असे. त्यामुळे शिक्षक आपल्या भावना व्यक्त करण्याची संधी घेत असतात.
मला काही शिक्षक आठवतात ते, शाळेत त्यांची नेमणूक करतानाच्या वेळचे. मी मुख्याध्यापक झालो त्यावेळी सुरुवातीला जूनमध्ये श्री. अरविंद नारायण रानडे ह्यांची माध्यमिक शाळेत नेमणूक झाली. १९७० च्या मार्च महिन्यात समजले, की एस.टी. कॉलेजातील एक उत्तम शिक्षक बी.एड.ला बसले आहेत. मी त्यांची एस.टी. कॉलेजमधून माहिती काढली आणि त्यांना भेटायला ठाकूरद्वार येथील हेमराज वाडीतील त्यांच्या घरी गेलो. मला पाहून त्यांना आश्चर्य वाटले. मी माझी माहिती दिली आणि त्यांचीही माहिती ऐकली. त्यांचा बी.एड.चा निकालही त्यावेळी लागला नव्हता. त्यांना शाळेत एक दिवस बोलावले आणि त्यांच्याकडून अर्ज घेऊन त्यांना नेमणूकपत्रही देऊन टाकले आणि ते बी.एड.चा निकाल लागल्यावर ८ जून १९७० रोजी शाळेत रुजू झाले. त्यांना सबंध शाळा दाखवली. शाळेसंबंधी माहिती सांगितली आणि ते शाळेचे विज्ञान शिक्षक म्हणून शाळेचे झाले. ते शाळेत ३१ वर्षे, ३१ ऑगस्ट २००१ पर्यंत विद्यार्थ्यांना विज्ञान आणि गणित शिकवीत. त्यांनी विद्यार्थ्यांना संगणकशिक्षण दिले आहे. त्यांनी पर्यवेक्षकपदही भूषविले आणि संस्थेला व्यवस्थापनात साहाय्य केले. हा घरी जाऊन शिक्षकाची नेमणूक करण्याचा माझा पहिला अनुभव होता.

श्रीमती मंगला शिर्के ह्या सुन्दत्त हायस्कूल, ग्रँट रोड येथील शाळेत शारीरिक शिक्षण शिक्षिका होत्या. शाळेला अशा शिक्षकाची अत्यंत जरुरी होती. त्या चांगल्या शिक्षिका असल्यामुळे त्यांना शाळेत घेण्याच्या उद्देशाने मी सदर हायस्कूलमध्ये ऑक्टोबर १९८६ मध्ये गेलो आणि मुख्याध्यापकांना भेटलो. मी शाळेत गेलो तेव्हा त्या बाई खालच्या हॉलमध्ये मुलांची कवायत घेत होत्या. मी मुख्या-ध्यापकांच्या खोलीत गेलो आणि शाळेत येण्याचा माझा हेतू सांगितला. प्रथम मुख्याध्यापक त्या बाईंना सोडायला तयार नव्हते. परंतु त्यांना शाळेची गरज सांगून त्यांच्याकडे मी विनंतीपत्र दिले. आमचे एकमेकांशी बोलणे झाल्यावर, ते शिर्के बाईंना सोडायला तयार झाले. लगेच मी त्यांचे आभार मानले आणि बाईंना शाळेत बोलावले. मुलाखत घेतली आणि २४ ऑक्टोबर १९८६ पासून शाळेत त्यांची नेमणूक केली. शिर्केबाई मुलांत रमल्या आणि विद्यार्थीप्रिय झाल्या.
श्रीमती माणिक मो. भांडारकर, विज्ञान शिक्षिका. ह्या शिक्षिकेने आपल्या छोट्या बाळासाठी शाळेतील नोकरी सोडली होती. त्यांनी १९८६ च्या मानाने शिक्षिकेच्या नोकरीसाठी पुन्हा अर्ज केला. १९८७ मध्ये एक दिवशी मी त्यांना पत्र पाठवून मुलाखतीसाठी बोलावले. त्या आल्या तेव्हा मी तिसऱ्या मजल्यावर विज्ञान प्रयोगशाळेत असल्यामुळे त्यांना तेथे बोलावले. त्यांनी प्रयोगशाळा उत्सुकतेने पाहिली. त्यांच्याशी मी गप्पा करीत होतो. त्यांची अधिक माहिती घेत होतो. मी काही प्रश्नही त्यांना मधूनमधून विचारत होतो. आमच्यातील औपचारिकपणा हळूहळू नाहीसा झाला. ती खऱ्या अर्थाने मुलाखत नव्हतीच, तर तो संवाद होता. त्या कालावधीत एन.सी.इ.आर.टी.च्या पाचवी ते सातवीच्या अभ्यासक्रमावर आम्ही अर्धा तास बोललो आणि त्यांची शाळेत विज्ञान शिक्षिका म्हणून जून १९८७ पासून नेमणूक केली.